Елдегі көлік өндірісі мен автонесие сұранысы қатар шарықтап барады. Бір қарағанға, индустрия дамып жатқандай. Алайда санға үңілсек, ішкі өндірістің үні бәсең. Нарықтың шынайы келбеті сырттан келетін модельдер мен арзан несиенің елесінен көрінбейді.
Инвестиция айтарлықтай өсті
Былтыр елімізде жалпы құны 1,9 трлн теңге болатын 147 431 көлік өндірілді. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 1,6%-ға аз. Өндіріс көлемі сәл төмендегенімен, автоөнеркәсіп әлі де машина жасау секторының басты тірегі болып отыр. Ұлттық статистика бюросының дерегінше, былтыр автоөнеркәсіп машина жасау саласының 41%-ын қамтыған. Басты жетістік – инвестиция көлемінің айтарлықтай өсуі. Автоөндіріске 189,8 млрд теңге құйылған. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 5 есе, 5 жыл бұрынғы көрсеткіштен 20 есе көп. Қаржының негізгі бөлігі Алматы мен Қостанайдағы зауыттарды кеңейтуге, жаңа жабдық орнатуға және компоненттік өндірісті жолға қоюға бағытталды. Сонымен қатар Саран қаласында шина зауыты іске қосылып, оңтүстіктегі индустриялық аймақта қосалқы бөлшектер шығаратын кәсіпорындар жұмыс істей бастады.
– Қарқынды дамып жатқан жаңа бағыт – компоненттер өндірісі. Майда торапты әдіспен жасалатын автомобиль неғұрлым көп болса, сала компонент шығарушылар үшін соғұрлым тартымды болады. Автоөнеркәсіптің мақсаты – сол көлемді ұлғайтып, шағын және орта бизнесті тарту. Ірі компаниялардың төңірегіне конвейерге ғана емес, екінші нарыққа да компонент ұсына алатын шағын және орта кәсіп өкілдерін шоғырландыру қажет. 2025 жылы аса ірі инвестициялық жобалар жүзеге асады деп күтіп отырмыз, – дейді Қазақстан автокөлік одағының (ҚАО) президенті Анар Мақашева.
Сатылған үш көліктің екеуі – отандық...
ҚАО дерегінше, биылғы қаңтар-сәуірде елде 47 мыңнан астам техника өндірілген. Өндірістің негізгі бөлігін жеңіл көлік құрайды: 43 мың. Қалғаны – жүк көлігі, автобус, тіркеме және арнайы техникалар. Анар Мақашеваның айтуынша, елімізде сатылған әр үш көліктің екеуі – отандық өнім. Бірақ бұл жерде «отандық» ұғымының нақты нені білдіретіні өз алдына үлкен сұрақ.
– 2025 жылдың алғашқы төрт айында елдегі автоөндіріс кәсіпорындарының өндірістік көлемі өткен жылдың деңгейінде сақталып тұр. Бұл көрсеткіштер саланың тұрақты әрі болжамды жұмысын білдіреді. Технологиялық үдерістерге терең үңілуге ден қою да маңызды трендке айналды, елде жасалатын автокомпонент үлесі басым болып келеді. Мұның барлығы өңірлерде жоғары өнімді жаңа жұмыс орындарын ашуға, индустриялық инфрақұрылымды дамытуға және елдің өнеркәсіптік әлеуетін нығайтуға ықпал етеді, – дейді.
Қай маркаға сұраныс жоғары?
Жеңіл көлік өндірісі бұрынғыдай, басым бағыт болып қалды. Былтыр елімізде 133 978 жеңіл көлік құрастырылған. Бұл – барлық өндірістің 91%-ы. Сонымен қатар 7 705 жүк көлігі, 2 942 автобус, 2 141 тіркеме және 665 арнайы техника жасалған. Жүк көліктері мен автобустар өндірісі біршама қысқарған. Өндірістік көлем бойынша көш басында – Қостанайдағы «Allur» зауыты. Мұнда 90 515 техника құрастырылды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 0,3%-ға ғана жоғары.
Алматыдағы «Hyundai Trans Kazakhstan» 45 410 жеңіл көлік өндіргенімен, оның көрсеткіші 7,1%-ға төмендеген. Ал Семейдегі «СемАЗ» зауытында керісінше, өсім байқалады – 4 271 бірлік техника (+12,8%). «QazTehna» (Саран) 1 576 техника шығарса, «КамАЗ Инжиниринг» (Көкшетау) – 1 524 жүк көлігін құрастырған. «Hyundai Trans Almaty» – 796, «Daewoo Bus Kazakhstan» – 537, «Уральскагрореммаш» 105 техника өндірді. Басқа кәсіпорындардың жиынтық көрсеткіші – 2 697.
Нарыққа шыққан көліктердің маркалары бойынша «Hyundai» (45 364) көш бастап тұр. Одан кейін «Chevrolet» (39 349), «Kia» (24 111), «Jac» (13 682), «Jetour» (11 305) орналасқан. Модельдер арасында ең танымалдары – «Chevrolet Cobalt» (33 843), «Hyundai Tucson» (21 881), «Kia Sportage» (9 192), «Hyundai Elantra» (8 022), «Jetour X70» (5 259).
Жалпы, көрсеткіштер жаман емес. Бірақ мұның басым бөлігі – шетелдік брендтердің жергілікті жинағы екенін ескерсек, толыққанды отандық өндіріс туралы айтуға әлі ерте. Әзірге біз шетелдік модельдерді құрастырып, оларды ішкі нарыққа жеткізіп отырмыз.
Банктер бәсекені күшейтті
2025 жылдың I тоқсанында автонесиеге сұраныс 13%-ға өсіп, банктерге 1,4 млн өтініш түскен. Орташа сұралған сома – 7,9 млн теңге. Сарапшылар мұны банктер мен автосалондардың бірлескен жарнамалық акциясымен және екінші нарыққа арналған автонесиемен байланыстырады. Қазір 4%-дық мемлекеттік бағдарлама аясында несие беретін 4 банк бар. Бірақ коммерциялық нарықта автонесиелеуді 9 банк белсенді жүргізіп жатыр. Мысалы, «Банк ЦентрКредит» бастапқы жарнамен 7 жылға 45 млн теңгеге дейін береді, мөлшерлеме – 21,6–23%. «Еуразиялық банк», «ForteBank», «Freedom Bank», «Bereke Bank», «Altyn Bank» – бәрі несиелеу нарығы үшін күресіп жатыр.
Бәсеке бір жағынан, халыққа тиімді. Екінші жағынан, шамадан тыс несие жүктемесі экономикалық қауіпке айналуы мүмкін. Ұлттық банк дерегінше, қазіргі кезде тұтынушылық несиелердің үлесі 21,1 трлн теңгеге жеткен. Оның ішінде ипотека 6,7 трлн теңге, ал автонесие мен басқа тұтынушылық кредиттер өсіп барады.
Қытай көліктерінің нарыққа келуімен отандық дилерлер мен банктер де түрлі жеңілдіктер жасауға мәжбүр болды. Қазір алғашқы жарнасыз, 10–20% алғашқы жарнамен, 4%, 2%, тіпті 0,1% жылдық мөлшерлемемен көлік ұсынып жатыр. Акциялар өте жиі ұйымдастырылады. Құжат рәсімдеу, жеткізу шығындары да қалтаны қаға қоймайды. Бұл әрине, жалпы автонарықтағы бағаның төмендеуіне әсер етті.
