– Серік Рахметоллаұлы, жақын арада Ұлттық құрыл тайдың кезекті отырысы өтеді. Құрылтай мүшесі ретінде сіз осы алаңның екі отырысына қатысқан едіңіз. Сіздің ойыңызша, бұл форумның бірегейлігі неде?
– Ең алдымен, Президент өз ойы мен идеяларын қоғамға жеткізу үшін бірнеше алаңды пайдаланатынын атап өткен жөн. Алғашқысы, әрине, Парламентте жарияланатын Қазақстан халқына арналған жыл сайынғы жолдаулары. Жолдаулар аясында Мемлекет басшысы бүкіл депутаттық корпус пен Үкіметке азаматтардың өмірін жақсартуға бағытталған заңнамалық актілер мен шешімдерді қабылдау бойынша міндеттер жүктейді. Келесі маңызды форма – Үкіметтің кеңейтілген отырыстары. Онда Қасым-Жомарт Кемелұлы министрлер мен әкімдердің назарын нақты жұмыс бағыттарына шоғырландырады. Ал енді Ұлттық құрылтайға келер болсақ, бұл – Президенттің қоғаммен тікелей диалог жүргізетін алаңы. Сондықтан менің ойымша, құрылтай ұлттық бірегейлікті нығайтуға және қоғамды топтастыруға бағытталған толыққанды платформа ретінде үлкен маңызға ие.
Сондай-ақ құрылтай билік пен қоғам арасындағы тұрақты диалогті қамтамасыз етіп, ең өзекті мәселелер бойынша ымыралы шешімдер әзірлеуге ықпал етеді. Демек, бұл алаң – халықтың өз ұстанымын білдіруіне және шешім қабылдау үдерістеріне ықпал етуіне мүмкіндік береді. Мысалы, 2024 жылы Атырауда өткен үшінші отырыстың қорытындысы бойынша 9 заң қабылданды. Олардың ішіндегі ең маңыздылары – әйелдер құқығы мен балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету, құмар ойын бизнесін реттеу, есірткі өндірушілерінің жауапкершілігін күшейту, т.б. Яғни құрылтай – бүкіл қоғамға мемлекет саясатын қалыптастыруға қатысуға мүмкіндік беретін шынайы механизм. Бұл билікпен өзара іс-қимылды анағұрлым қолжетімді әрі ашық етеді. Осылайша, Ұлттық құрылтай елдің болашағына ықпал ететін ұзақмерзімді стратегиялық шешімдерді әзірлеуге және қабылдауға ықпал етеді.
– Сіз Ұлттық құрылтай мүшесі ғана емес, «Ауыл» партиясының төрағасысыз. Осындай саяси тәжірибеңізге сүйене отырып, елімізде жүргізіліп жатқан реформалар жөнінде не айтар едіңіз?
– Өте маңызды әрі өзекті сұрақ қойдыңыз. Бірақ оған жауап бермес бұрын мен экономика саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты, профессор Джон Нэш туралы айтқым келеді. Айтпақшы, оның өмір тарихы «Ақыл ойыны» фильміне негіз болды. Профессор Нэш 1949 жылы «Ойындар теориясын» әзірледі, оған сәйкес ықтимал әрекеттер санына қарай ойындарды шекті және шексіз деп бөлуге болады. Егер шекті ойында ықтимал әрекеттер саны шектеулі болса, шексіз ойында керісінше. Шын мәнінде, «Ойындар теориясы» әмбебап, сондықтан ол маңызды. Оны кез келген салаға – саясат, бизнес, білім беру және тағы басқасына қолдануға болады. Саясатта бұл теорияны саяси режімдер арқылы көрсетуге болады. Бүгінде кең таралған режімдер – авторитаризм және демократия. Ойындар теориясына сәйкес, авторитаризм – шекті ойын. Себебі авторитарлық режімдер белгілі бір тұлғалар мен элиталарға негізделеді. Соның салдарынан мұндай режімдерде биліктің кез келген ауысуы ұзаққа созылады, ауыр дағдарыстарға әкеледі, нәтижесінде қоғам түбегейлі өзгереді. Мұндай режімдердің айқын мысалдары – С.Хусейн кезіндегі Ирак, М.Каддафи кезіндегі Ливия, Асад әулеті кезіндегі Сирия және У.Чавес билігі тұсындағы Венесуэла. Ал демократия – шексіз үдерістегі электоралдық цикл түріндегі шекті ойындардың тізбегі. Демек демократиялық режімдер кез келген өзгеріске төзімдірек. Демократиялық режімдерде шексіз ойынға қатысушылардың жаулары жоқ, олар – тек бірге дамитын басқа ойыншылар-серіктестер.
Сіздің сұрағыңызға оралсам, Президент ауқымды жұмыс жүргізіп жатқанын атап өткім келеді. Қасым-Жомарт Кемелұлы жүзеге асырып жатқан реформалар – азаматтардың сұраныстары мен елдің ұзақмерзімді мүдделеріне негізделген жүйелі стратегия. Қазіргі саяси реформаларды талдай отырып, Президент кез келген сын-қатерлер мен қауіп-қатерлерге төзімді саяси жүйені қалыптастырып жатқанын сеніммен айтуға болады. Бұл бағыттағы маңызды қадамдарға «суперпрезиденттік» басқару үлгісінен бас тарту, заң шығарушы биліктің рөлін күшейту, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту,т.б. жатады. Осы өзгерістердің негізгі мақсаты – саяси жүйенің өзін-өзі реттейтін және өзін-өзі басқаратын жүйеге айналуы. Бұл ретте Мемлекет басшысы тұрақты әрі төзімді жүйенің негізін қалады.
– Сонда қоғамның, азаматтық қоғам институттарының, сайып келгенде, саяси партиялардың рөлі қандай болуы керек?
– Меніңше, қазіргі басты міндетіміз – Қасым-Жомарт Кемелұлының бастамаларын толық жүзеге асыру. Дәл қазір қоғам бұл бастамаларды қолдау үдерісінде ұжымдық жауапкершілік танытуға тиіс. Ұжымдық жауапкершілік – бірлік пен тұрақтылықтың, заң мен тәртіптің негізі, өйткені барлық қатысушы ортақ ұстаныммен әрекет етеді. Реформаларды белсенді қолдау тек әлеуметтік желілерде пікір білдірумен шектелмей, толыққанды іске қосылуды қажет етеді. Осылайша, барлық азаматтық және саяси институттар «Әділетті Қазақстанды» құру ісіне мүдделі болып, оған белсене қатысуы керек.
Президент мемлекеттік аппаратты жаңғыртуға және оның жұмысын жақсартуға күш салып жатқанына қарамастан, бюрократия әлі де саяси өмірдің маңызды аспектісі болып отыр. Бұл құбылыс дамушы демократияларға тән екенін атап өткен жөн. Менің ойымша, цифрландыруды енгізу, басқару үдерістерін автоматтандыру және орталықсыздандыру бюрократияны жоюға септігін тигізеді. Бұл реформаларды жүзеге асыру барысында халықтың барынша кеңінен тартылуы аса маңызды. Себебі қоғамның пікірін ескеру және кері байланыс орнату – «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын шынайы іске асырудың басты жолы.
– Қазіргі кезде Президент айтқан идеологиялық тұғырларды қоғамда насихаттау және орнықтыру өте маңызды. Бұл ретте «Ауыл» партиясы заман ағымынан қалыспай, нық қадам басып келеді деп айтуға болады. Алайда қоғамда «Ауыл» – егде жастағы адамдардың партиясы деген пікір бар. Бұған не дейсіз?
– Иә, мұндай стереотип бар және оның негізі жоқ емес. Бұрын партия құрамында негізінен аға буын өкілдері көп болатын. Бұған белгілі бір себептер де болды. Себебі «Ауыл» партиясының институционалдық негізін ауыл шаруашылығы саласындағы ғылыми зерттеу ұйымдары құрады, ал олар, әдетте, ғалымдар мен оқытушылардан тұратын. Бұлар – өмірлік және кәсіби тәжірибесі мол, ел ішінде ғана емес, шетелде де танымал тұлғалар еді. Дегенмен біз кез келген тәжірибенің құндылығы оны кейінгі ұрпаққа жеткізуде екенін түсінеміз.
Сондықтан да партия қатарын жасарту бойынша ауқымды әрі жүйелі жұмыс жүргізіп жатырмыз. Мысалы, кейінгі партия съезінің қорытындысы бойынша партияның басшылық құрамының орташа жасы шамамен 60 жастан 50 жасқа дейін төмендеді. Егер бұрын партияның Саяси кеңесінде жастар санатына жататын небәрі екі адам болса, қазір олардың саны онға жетті, яғни бұл кеңес мүшелерінің 20%-ын құрайды. Сондай-ақ біз жастарды партия басшылығына ғана емес, жергілікті деңгейде де белсенді түрде ілгерілетіп келеміз. Бұл жұмыс қазірдің өзінде өз нәтижесін беріп отыр. Мысалы, қаңтар-ақпан айларында партияға жаңадан қабылданған мүшелердің орташа жасы шамамен 33 жасты құрады.
Сонымен қатар біз «Ауыл жастары» жастар қанатының қызметін ерекше атап өткіміз келеді. Жастарымыздың жұмысы бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерде кеңінен жарияланып жүр. Қазіргі жастар әлдеқайда еркін, мобильді және жылдам «жеңістерді» қалайды. Дәл осы себепті «Ауыл жастары» жұмысы жобалық қағидатқа негізделген, бұл өз кезегінде жастарды тартады. Мысалы, қазіргі уақытта біздің жастар қанатымыз 5 ірі жобаны жүзеге асырып жатыр. Өткен жылы кейінгі 30 жылда алғаш рет студенттік құрылыс отрядтары құрылды. Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан облыстарында құрылған бұл құрылыс отрядтары көктемдегі су тасқыны салдарын жоюда өздерін жақсы көрсетті. Бұл бастама Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қолдауына ие болды. Биыл біз студенттік жастар отрядтарының географиясын кеңейтіп, салалық бағытын әртараптандыруды жоспарлап отырмыз. Аймақтардағы жоғары оқу орындары және колледждермен бірлесіп, құрылысшылар, механизаторлар, ветеринарлар, гидротехниктер, экологтер, медицина қызметкерлері, педагогтер, жолсеріктер, сондай-ақ сервис және клининг отрядтарын құруды көздеп отырмыз.
Екіншіден, жастар қанаты табиғи апаттардан зардап шеккен азаматтарға көмек көрсетуге белсенді қатысты. Олар су тасқынынан зардап шеккен ауылдарға гуманитарлық көмекті ұйымдастырып, су тасқыны салдарын жоюға атсалысты. Бұл жұмыстарға өңірлік филиалдардың 900-ден аса мүшесі және жастар қанатының 1 500 белсендісі қатысты.
Үшіншіден, жастар қанаты Президент Ұлттық құрылтайда айтқан кітап оқу мәдениетін қайта жаңғыртуға белсенді үлес қосып жатыр. Осы орайда Халықаралық кітап күніне арналған «Кітапқа екінші өмір сыйла!» атты акция ұйымдастырылды. Нәтижесінде, елдегі 59 ауылдық елді мекен кітапханаларына 21 мыңнан аса кітап тапсырылды. Бұл акция биыл және алдағы жылдары да жалғасады. Қазірдің өзінде бірнеше өңірде бастау алып, республикалық деңгейде кеңейтілді.
Келесі ірі жобалар қатарында жастар арасында ұлттық спорт түрлерін насихаттайтын «Ауыл ойындарын» атап өтуге болады. Мұндай шаралар жастардың денсаулығын нығайтып, ұлттық дәстүрлерді сақтауға ықпал етеді деп сенеміз. «Компьютерге екінші өмір сыйла!» жобасы арқылы ауыл балалары компьютерлік техникаға қол жеткізді. Бұл бастама жастардың білім деңгейін арттыруға және цифрлық технологияларды меңгеруге мүмкіндік береді. Мұндай мысалдар партияның жастар ортасында белсенді екенін және олардың дамуына үлес қосып жатқанын көрсетеді. Сондықтан «Ауыл» партиясын тек «үлкендердің партиясы» деп санау – қате. «Ауыл» партиясы бұл – халықтың, оның ішінде жастардың да мүддесін қорғайтын ірі саяси құрылым.
– Бүгінде еліміз ауқымды өзгерістер жолында тұр. Осы өзгерістер аясында партияның болашағын қалай көресіз?
– Ғаламдық өзгерістер жағдайында біздің партия дәстүрлі құндылықтар мен заманауи тәсілдерді үйлестіріп жатыр деп білеміз. Бұл – инновацияларға ашық болу, цифрлық технологияларды белсенді енгізу және азаматтармен жұмыстың тиімділігін арттыру деген сөз.
Біз жасанды интеллекті белсенді түрде пайдаланып, оны партия жұмысына енгізіп жатырмыз. Оның негізінде партия мүшелері мен волонтёрлерге арналған оқыту бағдарламаларын ұсынатын жүйе әзірленді. Цифрландыруға ерекше назар аударып, бүгінде барлық ішкі үдерістерді толық цифрлық форматқа көшірдік. Барлық жұмыс цифрлық платформалар арқылы жүзеге асырылады. Президент қоғам алдына қойған міндеттердің барлығын біз партия ішінде де енгізіп, жүзеге асырып келеміз.
Жалпы, партия қызметін азаматтар үшін барынша қолайлы етуге ұмтыламыз және жаңа цифрлық жобаларды іске асыруды жалғастырамыз. Біз мұны қоғаммен диалогті нығайту мүмкіндігі деп есептейміз. Сондықтан коммуникациялық платформаларымызды кеңейтіп, сарапшыларды тартып, азаматтық қоғам институттарымен сындарлы диалог жүргіземіз. Біздің басты мақсатымыз – Қазақстанның өркендеуіне үлес қосу.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Орынбек ӨТЕМҰРАТ,
«Egemen Qazaqstan»
