Парасат биігінде

Наурыз мерекесінің бір шарты – ұстаз тәліміне, өнегесіне құрмет болу керек деп ойлаймыз . Ұлт салт-дәстүрі, жаңарудың пәлсапасы осыны талап етеді.

Адам өмірінде ата-анадан кейін­гі орны бөлек жан – ұстаз бен тәлімгер. Уақыт өткен сайын олардың тұлғасы биіктей түсетіні бел­гілі. Алғашқы ұстазымыздан бастап, кә­сіби өмір баспалдағына жетелеген білікті оқытушыларымызға дейін санамызда, жүрегімізде жатталған. Сондай қадірлі тұлғаның бірі әрі бірегейі – тарих ғылымдарының докторы, профессор Аманжол Күзембайұлы.

Алғаш студент атанып, Қарағанды университетінің табалдырығын аттаған­нан мазмұнды ғылыми дәрісін тыңдап, тұлғалық тәрбиесін алған шәкірттерінің ішінде біз де бармыз. Бүгін сексеннің сеңгіріне сергек келген көрнекті ұстаз, ғалым, қоғам қайраткері Әбекең туралы айтар ой-пікіріміз аз емес.

Ұстаз – білімнің шамшырағы, ғалым – ғылым мен жаңалықтың жаршысы, ал қоғамның қайраткері – туған елінің жанашыры. Ал енді осы мәртебені кәсіби тарихшы иеленсе, халық тынысы ашылады. Мемлекет басшысының таяуда Көкшетауда өткен Ұлттық құрылтайда айтқан мына қағидатты сөзіне Аманжол Күзембайұлының өмірлік ұстанымы толық сәйкеседі: «Біз төл тарихымызға көкжиегі кең, тамыры терең өркениеттік көзқараспен қарауымыз керек. Бұл – өте маңызды. Сонда ғана халқымыздың өткеніне, бүгіні мен болашағына мүлде жаңа көзқарас пайда болады».

Әбекең соғыс біткен жылы Қостанай облысының Мендіғара ауданы Ұзынағаш ауылында дүниеге келіпті. Майлыағаш жеті жылдық мектебінде, Қостанай­дағы Ы.Алтынсарин атындағы мектепте оқып­ты.1965 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетіне оқуға түсіп, кәсіби жоғары білім алған ол еңбек жолын Қарағанды мемлекеттік педагогика институтынан бастаған. 70-жылдардың басында Қазақ мемлекеттік университетінде кандидаттық диссертациясын қорғаған.

Әбекең әуелден-ақ университеттің жұмысына белсене араласып, оқу-әдіс­те­мелік жаңа технологияларды еркін игереді. Кешікпей оқу-әдістемелік басқарма басшысы қызметіне тағайындалады. Бұл салада университеттің кітапханасын қа­жетті оқулықтармен, оқу құралдарымен, монографиялық еңбектермен толықтыруға баса көңіл бөледі.

1987 жылы жариялаған «Қазақстан ежелгі дәуірде» атты оқу құралы тарих­шылар арасында үлкен сұранысқа ие бол­ды. Қазақстан Респуликасы Ұлт­тық ғы­лым академиясы Ш.Уәлиханов атын­дағы Тарих және этнология инсти­туты­ бұл еңбекке жоғары баға беріп, ол ­10 рет қайта басылып шықты. 1993 жылы ­осы инс­титуттағы докторлық кеңесте ­«Қа­зан төңкерісіне дейінгі қазақ тари­хы­на жаңа тұжырымдама негізінде қайта қа­рау» ат­ты тақырыпта докторлық диссерта­ция қорғады.

Ұстаз-ғалым қазақ тарихын жоғары мек­тепте ғана емес, орта білім беретін мек­­теп­терде, тіпті балалалар оқыту қажет­тігін көтеріп, сол кезде партия комитеті­нің хат­шысы, көрнекті қайраткер Өзбек­әлі Жәнібековке ұсыныс хат жолдайды. ­Кешік­пей министрліктен орта мектептерге ар­налған қазақ тарихы пәні үшін оқу бағ­дар­ламасын жасау жөнінде тапсырма алады. Әбекең жасаған баламалы бағдарлама сол кездегі республиканың орта мектептерінде қазақ тарихын оқыту­ға зор көмегі тиеді.

Аманжол Күзембайұлы еліміздің сол­­­түстік, орталық, батыс өңірлерінде (Қос­та­най, Көкшетау, Торғай, Қарағанды Жез­қазған облыстарында) тарих пәні мұғалім­дерін қайта даярлау және жетілдіру ісіне белсене атсалысты. Өзімен бірге кафед­рада істейтін оқытушыларымен бі­рігіп орта мектеп мұғалімдері үшін «Ті­ректі конспект» деп аталатын оқу-әдіс­темелік материалдар жинағын даярлап, қолданыс­қа енгізді.

Ұлы ойшыл Әбунасыр әл-Фараби: «Ғы­лыммен айналыссам деген адамның ақыл-ойы айқын, ерік-жігері зор, тілек-мақсаты ақиқат пен адалдыққа қызмет етуге талап жолында болуы шарт» дейді. 1978 жылы Әбекең ҚарМУ Қазақстан тарихы кафедрасының доценті, кейін меңгерушісі болды. Бұл жылдары Әбе­кең университетте археология-этногра­фия мұражайын ұйымдастырды. Археоло­гия­лық жұмыстардың жетекшісі ретінде алғашқылардың бірі болып келісімшарт негізінде жүргізуді жолға қойды. 1984 жылдан бастап бірнеше этнографиялық экспедиция ұйымдастырды. Осының негізінде «Қарағанды тарих мектебі» атты жас ғалымдар тобы қалыптасты. Бүгінде сол топтан шыққан шәкірттері еліміздің түкпір-түкпіріндегі қызмет істейді.

Әбекеңнің білім мен ғылымды ық­пал­дастықта дамыту жолындағы ұйым­дас­тырушылық іс-қызметі де ерек­ше. 1993 жылдың Қостанай ауыл шаруа­шы­лығы институы басшылығының ша­қы­руымен осында Қазақстан тарихы ка­федрасын ұйымдастырды. 1998 жылы Солтүстік ­Қа­зақ­стан мемлекеттік уни­верситетінің заң факультетінің деканы болып таға­йын­дал­ды. Сондай-ақ Қазақ мемлекет­тік заң ­академиясы Солтүстік Қазақстан филиалының директоры қызметін қоса атқарды. ­2001 жылы Мемлекеттік қыз­мет институты филиалы көшіп келгенде, Аманжол Күзембайұлы осы оқу орнына бас проректор болып тағайындалды. 2004 жылдың ақпанында ол жекеменшік Қостанай аумақтық тарихи-зерттеулер институтын ұйымдастырды.

Әбекең Отан тарихы ғылымын дамыту жұмыстарын үнемі жүргізіп келеді. Ол 80-90 жылдары-ақ ұлттық тарихын кеңестік идеология ықпалынан шығару, шынайы және обьективті зерттеу бастамасының алдыңғы қатарында болды. Профессор Аманжол Күзембайұлы ұлт тарихы ғы­лыми мектебінің қалыптасып-дамуына қомақты үлесін қосты. Оның қаламынан туған ғылыми және ғылыми-көпшілік еңбектің саны 500-ден асты. Оның ішінде 56 монография, оқулық, оқу құралы бар. ЖОО-ға арналған «Қазақстан тарихы» еңбегі 1992 жылдан бері 50 мың данамен 10 рет баспадан шықты. Сонымен қатар ғалым 14 ғылым докторы мен кандидатын даярлап шығарды. Өзі де, шәкірттері де кеуде қақпай, мақтанбай еңбек етіп жүр.

1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі Аманжол Күзембайұлын азамат, тарихшы ретінде ширата түсті. Ол көп мінберден ұлттың теңдігі мен құқын майдан қыл суырғандай айта алды. Отаншыл рухта­ғы азаматтарға ел тарихын, мәдениетін ­орайымен жеткізе алды. Әбекең монографияларында, оқулықтар мен оқу құ­ралдарында тарихтың өзекті мәселеле­рін қозғаумен бірге жалған тарихшылар­мен ымырасыз күресе білді.

Аманжол Күзембайұлы ізденімпаз­дығы, біліктілігі, еңбекқорлығы арқасын­да екі мәрте «Үздік оқытушы» грантын же­ңіп алды. «Қазақ ССР халық ағарту ісінің озық қызметкері», «Қазақстан Республикасы ғылымын дамыту­ға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгілерімен, А.Байтұрсынұлы атын­дағы алтын медальмен марапатталған. ­2015 жылы Қоста­най­дың «Жыл адамы» ата­ғын иеленіп, 2017 жы­лы «Қазына» меценаттар сыйлығын алды.

Әбекең 2004 жылдан Қостанай мем­лекеттік педагогикалық институтында профессор болып қызмет істейді. Тобыл бойындағы шаһардың сыйлы ақсақалы. Жас және орта буын педагогтердің, өлке­танушылардың қадірлі ұстазы. Ардагерлер кеңесінің сыйлы да беделді мүшесі.

Бірде Аманжол Күзембайұлымен Астанадағы ғылыми конференцияда шү­йір­келесіп қалдық. Әңгіме ғылымның қазіргі жағдайы мен жастардың ізденісі мен күрделі мәселесі жөнінде өрбіді. Сонда ұстазымыз: «Шығыста «Адам ғылымнан гөрі тәрбиеге көп мұқтаж» деген даналық бар. Мұның қазіргі мағынасы – жастарды ғылымға тарту үшін де оларға дұрыс тәлім беруіміз қажет. Абай орыс тілі арқылы тәр­жімелеген Гете «Кімде ғылым мықты болса, жадағай наным-сенім айдалада қалады» депті. Әне, біз осыны ескерсек қой!» деді.

Парасат биігіндегі Әбекеңмен сұхбаттас болу – бір бақыт. Мұны Қарағандының, Қызылжардың, Қостанайдың зиялылары жақсы біледі. Ғалымның ұстаздық, қайраткерлік, адамшылық тәжірибесі, ұстанымы – жасқа да, жасамысқа да өнеге.

Сатай Сыздықов,

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ Ортағасырлық деректану орталығының директоры