Студент кезімде академик Сәбит Байзақұлынан дәріс тыңдадым. Кейін ұзақ жылдар бойы бір кафедрада қатар қызмет істедім. Сонда мені зерделі ғалымның еңбекқорлығы қайран қалдыратын. Уақытты қатты бағалайды. Үнемі қолынан қалам-қағазын түсірмей жұмыс істеп отырады. Шынымды айтсам, өз басым Сәбит ағадан көп тәлім-тәрбие алдым. Оның жетекшілігімен кандидаттық еңбегімді қорғадым . Сондай-ақ ғылыми жұмыстарды ұйымдастырудың қыр-сырын меңгердім. Кейін өзім де кафедра мен деканат басқарғанда ұстазымнан алған үлгі-өнегемді іске асырдым.
Ол – киелі Торғай өлкесінің перзенті. Әкесі Екінші дүниежүзілік соғысқа алынып, содан оралмаған. Анасы ұжымшардың қара жұмысын істеп жүріп, әкесіз қалған үш баласын қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай өсірді.
Туған ауылындағы орта мектепті бітіргеннен кейін Алматыға келіп, сол кездегі Қазақ ауыл шаруашылығы институтының орман шаруашылығы факультетіне түсті. Ауылда мектепті қазақша оқыған талапты жас алғашында орыс тілінен қатты қиналды. Бірақ ерекше қабілетінің арқасында барлық қиындықты жеңіп, жоғары оқу орнын үздік тәмамдады. Сөйтіп, оқытушылық қызметке қалдырылды. Сәбит Байзақұлы оқу мен ғылыми жұмысты қатар алып жүрді. Бірер жылдан кейін кандидаттық диссертациясын қорғап, доцент атағына ие болды. Ғалым бұл еңбегінде қылқанды алқа ағаштарының жерүсті фитомассасының қалыптасуы заңдылығын зерттеді. Шындығын айтқанда, мұндай бағытта сол жылдары Одақ көлемінде әлі зерттеу жүргізілмеген еді. Осыдан бастап, Сәбең орман шаруашылығы саласының өзекті мәселелерін шешуге белсене кірісті. Сондай-ақ орманды философиялық көзқарас негізінде жан-жақты табиғат кешені деп танып, оған экономикалық және экологиялық тұрғыдан қарап, кадастрлық баға беру керек деген қағиданы қалыптастырды. Оның теориялық негіздемесін жазып, методологиясын құрастырды. Осы ғылыми жұмысқа мені де тартты. Ғалым осы бағытта талмай еңбек етті. Халықаралық ғылыми конференцияларға қатысып, орман шаруашылығы экономикасы бойынша өзге елдегі әріптестерімен пікір алмасып, ой бөлісті. Әсіресе шетелдік Т.Лобовиков, Н.Кожухов, А.Петров, А.Мошкалев, Ю.Туница, И.Туркевич секілді белгілі ғалымдармен жақын араласты.
Ғалым 1987 жылы докторлық диссертациясын Санкт-Петербургтегі орман-техникалық академиясының ғылыми кеңесінде қорғап, экономика ғылымдарының докторы дәрежесін алды. Бірақ бұл ғылыми жұмысты қорғау оған оңайға түскен жоқ. Кедергілер кездесті. Біреулер Сәбит ағаға Алматыдағы Желтоқсан көтерілісінен себеп іздеп, қарсылық жасауға тырысты. Алайда ғылыми кеңесте орыстың әйгілі профессоры Т.Лобовиков Байзақұлының докторлық еңбегінің теориялық құндылығы мен практикалық маңызы зор екенін айтып, жоғары баға берді. Сөйтіп, көрнекті ғалым таразы басын оң жаққа аударып жіберген.
Сондай-ақ С.Байзақұлы біраз жыл қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінде факультет деканы болып істеді. Мен орынбасары болдым. Сонда Сәбеңнің іскерлігі мен ұйымдастырушылығын жақыннан көрдім. Оқу сапасын арттырып, факультеттің материалдық базасын нығайтуға зор үлес қосты. Студенттер жатақханасын да назардан тыс қалдырмады. Әсіресе оқу үдерісіне ерекше көңіл бөлді.
Одан кейін Ұлттық ғылым академиясының бас ғалым-хатшысы болып тағайындалды. Академик болып сайланды. Шынында, бұл тарихи оқиға еді. Өйткені С.Байзақұлы – еліміздегі орман шаруашылығы экономикасы ғалымдары арасынан шыққан алғашқы академик. Ол академияда қызмет істеген жылдары еліміздегі орман саясаты, экономикасы, шаруашылығы және экология бағыттарын зерттеп, тынбай еңбек етті. Айталық, қазақ жастарын ғылымға тартып, ұлттық орманшылық ғылыми мектебінің негізін құрды. Оның жетекшілігімен 17 ғылым докторы мен кандидаты, 2 PhD даярланды.
Сонымен бірге академиктің басшылығымен Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетіндегі Орман ғылыми-инновациялық институты осы саладағы көптеген жұмысты іске асырды. Бүгінге дейін Байзақұлының 250-ден астам ғылыми еңбегі жарық көрді. Қазіргі таңда бұл жұмыстардың дені үлкен сұранысқа ие. Қазақстан орман шаруашылығы, Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің тарихы, Қазақ ұлттық және аграрлық академияның ғылыми жинақтары секілді кітапшалары басылды. Онымен қоса, еліміздегі орманға байланысты жазылған еңбектерді жинақтап, оның библиографиялық тізімін жасады. Орман қорын кадастрлік-экономикалық тұрғыдан бағалау, орман шаруашылығын тұрақты басқару, инновациялық орман өсірушілік сияқты өзекті мәселелері туралы бірнеше монографиялық еңбектері жарияланды. Бірқатар ғылыми жаңалықтардың авторы. Патентін алған.
Әсіресе Сәбит Байзақұлы еліміздегі Орман кодексіндегі ағаш кесулер ережесін жетілдіру, дайындалған сүректерді сырт елдерге шығармау, қылқанды және сексеуіл ормандарын кесуге тиым салу мәселелеріне биліктің назарын аударып, осы проблемалардың оң шешімін табуға белсенді қатынасты. Бірқатар ғылыми жұмысының нәтижесі ел үкіметінің назарын аударып, орман шаруашылығы өндірісіне енгізілді. Мысалы, нарықтық қатынасқа өткен жылдары пісіп жетіліп, өсіп тұрған ағаштардың босату бағалары күрт төмендеп кеткен еді. Осы келеңсіздікті қалпына келтіру үшін білікті ғалым арнайы зерттеу жүргізіп, ғылыми негізделген нормативтерді әзірлеп, үкімет шешімімен оны Салық кодексіне енгізуге қол жеткізді. Сонымен қатар академиктің орман шаруашылығы саласы бойынша әзірлеген ғылыми тұжырымдамалары мен ұсыныстары өндірісте әрі қарай да кеңінен қолданыс тауып, орманның сақталуына, молаюына, әлеуметтік-экономикалық құндылығын арттыруға әсері тиді.
Дегенмен ғалым елімізде орман шаруашылығы саласының әлі де толық дамымай, біраз өзекті мәселенің шешімі табылмағанына қатты қынжылады. Мәселен, академик елімізде жеке-дара орман кластерін толық қамтитын жоғары оқу орны болса деп армандайды. Мұнда орман дарақтарының тұқымын жинаудан бастап, оларды өсіретін, сүрек және басқа да орман шикізаттарды ретімен дайындай алатын, заттар мен бұйым шығаратын технологиясын игерген және өсіп тұрған ормандардың экологиялық пайдалы қасиеттерін іске жарататын білікті мамандар жұмыс істесе, қандай ғанибет. Болашақта ғалымның бұл идеясы іске асатынына сенемін.
Айтулы азаматтың ел алдындағы еңбегі де елеусіз қалған емес. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстанның еңбек сіңірген орманшысы, «Құрмет» орденінің иегері. Сондай-ақ А.Бараев атындағы ғылыми сыйлықтың лауреаты. Бір сөзбен айтқанда, бүгінде сеңгірлі сексен бесті бағындырған экономика ғылымдарының докторы, профессор, академик Сәбит Байзақұлын тамыры терең бәйтерек дер едік.
Жайлау ТОҚТАСЫНОВ,
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің профессоры
